Code geel

Gisteravond al even naar de tuin geweest en extra gesproeid. Vanmorgen een uur eerder opgestaan om van het frisse zomerse ochtendweer te genieten. Vanmiddag is het code geel met temperaturen van ruim boven de dertig graden. Dan kan ik mijn middagdutje wel doen.

Ik fietste door Warnsborn en ging op mijn bankje zitten even verderop. Ik checkte mijn telefoon, zoals ik altijd doe. Het verhaal van Stan Storimans (en Jeroen Akkermans) kwam langs en de oorlog in Oost Europa. Ik keek vooral naar de oorlog over de Russische grens in Kursk. En ook Sifan Hassan kwam langs. Wilfried de Jong twitterde een link naar een uitzending van Holland Sport over Sifan Hassan. Dat ze naar Nederland kwam via Ter Apel naar Leeuwarden. Hij interviewde de vrouw die voor Sifan hardloopschoenen kocht. Sifan deed mee aan wedstrijden en kwam in de buurt van Papendal wonen waar Honoré Hoedt haar eerste echte trainer werd. Van hem leerde ze haar aangeboren talent om te zetten in effectiviteit. (Kijk hier) Onder andere in Warnsborn!

Gisteren werd Sifan Hassan Olympisch Kampioen op de marathon. Het beeld voor een miljarden publiek dat zij een hoofddoek droeg tijdens het spelen van het Nederlandse volkslied vond ik overweldigend. (Kijk hier)

Ik werd geraakt door het verhaal over Stan Storimans. (Kijk hier) De man die mogen we nooit vergeten. Hij verloor zijn leven als cameraman van RTL in Georgië door een raket aanval. Zijn maat en zijn vrouw beginnen nu een rechtszaak tegen de daders. Stan is één van de verslaggevers die overleed in een oorlog, zoals velen voor hem en na hem. Jeroen Akkermans zat naast hem toen hij stierf. Jeroen gaat nog vaak naar Oekraïne om verhalen te maken met Han Pannevis. Het zijn indrukwekkende verhalen over een oorlog, hier niet overdreven ver vandaan. Je kunt er op de fiets naar toe.

Ja en dan de oorlog in Kursk. Voor het eerst sinds Napoleon en Hitler durft iemand binnen de grenzen van Rusland een oorlog te voeren. Ik vergeleek de beelden op Twitter met Google maps. Wat een gigantische hoeveelheid informatie kun je verzamelen, maar dit terzijde. Ik snap het wel: Zelensky, Oekraïne, wil onderhandelingsruimte creëren. Ik ben benieuwd wat Rob de Wijk ervan vindt, wanneer het gaat om de dreiging van escalatie van deze oorlog. Laat deze aanval zien hoe zwak Rusland is of leren we eruit dat een kat in het nauw gekke sprongen maakt, dan wel dat deze kat na herstel dubbel zo hard Oekraïners terug kan slaan? Ik weet het niet.

Wat ik voel is dat het niet alleen met het weer code geel is, maar ook in de Nederlandse en de Europese politiek. En dan heb ik het in dit blog nog niet eens gehad over het kruitvat in het Midden-Oosten.

Dat Sifan Hassan daar dan staat voor een miljarden publiek is voor mij een teken van hoop, temeer na het zien van de documentaire van Holland Sport.

12 augustus 2024

Het ene jaar is het andere niet…

…in de tuin. Het ene jaar is het te droog en het andere jaar is het te nat. Soms eten de muizen de tarwe op, dan weer zijn de duiven over actief. De vakantieplanning is ook ieder jaar weer anders…. Maar mooi blijft het.

Toen we nog werkten gingen we met de meute op vakantie. Nu als pensionados zijn we voor het tweede jaar op rij in juni op vakantie geweest. Dat is best wel handig. In mei heb je veel werk met zaaien en planten. Er is in juni nog een beperkte opbrengst, het onkruid groeit nog niet te hard. Wanneer je in juli gaat, dan mis je allerlei opbrengst en het onderhoud is veel moeilijker. Ik zie nu mensen terug komen van vakantie en de tuin is volledig overwoekerd. Die moeten dan aan de bak. Wij kunnen het nu aardig bijhouden.

Dit jaar hebben we onze kas in gebruik genomen. Eigen ontwerp. De kas mag niet hoger zijn da; 150 cm en ik ben 175. Dus heb ik het midden stuk dertig centimeter uitgegraven. Kan ik er toch in staan. Het meest geavanceerde is wel de watervoorziening. De regen van het dakje wordt opgevangen in een ton en met een pompje op zonne-energie de kas ingepompt. En dat voor nog geen honderd euro. Wat ik helemaal mooi vind, is dat hij automatisch pompt als het te donker wordt of weer licht wordt. Dus twee keer per dag watertoevoer van een paar minuten. Ook het aantal minuten kun je instellen. (Klik hier voor dat systeem)

Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de opbrengst, zou je denken. Dat is helemaal niet zo. Je kunt nergens goedkoper boontjes kopen dan in de supermarkt. Maar het gaat om het gevoel. Dat je daar zit bij zonsondergang en de muizen voorbij sjezen en het windstil is en je de paarden achter je hoort blazen en de kleuren en geuren die voorbijkomen. Niet in een foto te vatten.

Ieder jaar weer denk ik: mooier wordt het niet!

30 juli 2024

Over boeren

Toen de boeren met hun trekker richting Den Haag en Stroe reden twitterde ik regelmatig de #deboerenmoetenom. Op een keer kreeg ik een reactie van Geert Jan Kloosterboer, boer te Oxe bij Deventer. Hij is een actieve twitteraar en actief in de boerenbeweging. De boeren moesten niet om, maar de samenleving moest anders denken over de boeren. De boeren zaten in het verdomhoekje en zijn ondernemerschap werd doorkruist door de steeds veranderende regelgeving. Hij komt uit Salland en is de derde generatie boer van zijn familie. Gisteravond was ik bij hem op de boerderij.

Door zijn reactie op mijn # ben ik de boeren beter gaan volgen. De politiek gaf daar ook wel aanleiding toe, want sinds 2022 won de BBB de Provinciale Staten verkiezingen, zitten ze met 7 zetels in de Tweede Kamer en beheren ze nu het departement van LNV(V). Ik ging Andre Hoogendijk volgen, een historicus die veel van landbouw weet. Ik stemde Europees op Mohamed Chahim, die in de Balie in gesprek was met Hoogendijk. Ik sprak over de boeren met een vriend die veel boeren van bedrijfseconomisch advies voorzag en met mijn zwager die ooit in Wageningen studeerde. Ik stelde mijzelf de vraag: Moeten de boeren om? En dat antwoord op die vraag is nog niet zo eenvoudig.

De keten van akker tot bakker en groenteboer en van stal naar slager en supermarkt is een ingewikkelde keten. Ik keek naar Food for Thought van Kadir van Loohuizen en Doke Romeijn. Zij laten genadeloos zien hoe de wereld van groot kapitaal in elkaar zit. Hoe geopolitiek de voedselvoorziening is. Speelt een boer in Oxe of een gemiddelde consument uit Arnhem daarin een rol? We waren op vakantie in Zuid Frankrijk in de supermarkt en kochten daar dezelfde sperzieboontjes als bij de Jumbo aan de Amsterdamseweg in Arnhem.

Zelf koop ik graag vlees bij boer Wim in Heino en vind ik appeltaart van de appels van de boom voor ons huis, die ik zelf gekocht heb bij de Intratuin, het lekkerst. Ik bak een broodje van de tarwe die ik twee jaar geleden zelf heb gezaaid. Maar ja, dat is romantiek en daar kun je niet een hele stad mee voeden.

Akker van Graangeluk op landgoed Lichtenbeek

Ik ben er dus niet uit. En als je de lasten van de milieuproblematiek eerlijk wilt verdelen, dan moet je niet alleen naar de boeren kijken, maar ook naar de luchtvaart (hoe kan het dat de vliegtickets nog steeds zo goedkoop zijn?) en zul je vragen rondom ruimtelijke ordening in een vijfde nota moeten beantwoorden. Waar kiezen we voor: voor boeren, voor wonen, voor de natuur, de wolf of militair oefenterrein? Of kunnen we dit combineren?

Deze week las ik dat Friesland Campina meer winst maakte met minder melk in het eerste halfjaar van 2024. Het bedrijfsresultaat verbeterde aanzienlijk onder meer door: “positieve ontwikkelingen van onze consumentenmerken in Zuidoost-Azië en ons Friso kindervoedingsmerk in China”.

De melkfabriek in Ommen, waar ik als kind boter moest halen voor de bakkerij van mijn vader, gaat sluiten. De fabriek, in handen van een Chinese gigant, doet aan schaalvergroting en de productie wordt overgebracht naar een andere fabriek. Het is niet anders.

Gisteravond staande in de weide van Kloosterboer met vijftien Twitteraars kwamen we er niet uit. De reeën kwamen uit de dekking, Romantischer kon het niet. Ver weg in Parijs werden de Olympische Spelen geopend.

De boer heeft behoefte aan richting en de samenleving lijkt zich om hem heen autonoom te ontwikkelen.

27 juli 2024

Naschrift: Gisteren begreep ik dat er onderhandelingen gaande zijn om de melkfabriek in Ommen door te starten met melk die verbouwd in een straal van een kilometer rondom Natura 2000 gebieden. Dat zou een mooie ontwikkeling zijn richting duurzaam produceren, ook al is het een druppel op de gloeiende plaat van ons voedselproductiesysteem.

4 augustus 2024

In de voetsporen van Van Gogh

Het Kröller Müller museum is bij ons om de hoek, een paar kilometer het bos in. Ieder jaar kom ik er wel een keer. Het is een prachtig museum en ik voel me er vrij. Je bent er altijd in een internationaal gezelschap: Amerikanen, Japanners en Europeanen vanuit allerlei landen. Wel erg westers, denk ik nu ik dit zo opsom.

In de beeldentuin loop ik vaak naar de boom die geen boom is, maar een kunstwerk, speciaal gemaakt voor die omgeving. Wanneer je niet oplet, dan zie je het niet. In het museum hoop ik altijd de steen van Brancusi tegen te komen. De steen staat meestal op een andere plaats. Ze lopen er als het ware het museum mee door. Ik word altijd licht emotioneel als ik die steen zie: zo moet het begin van het bestaan eruit hebben gezien. Of de kunstenaar dat er mee heeft bedoeld weet ik niet, maar voor mij is dat minder relevant. Het gaat er in dit geval om wat ik daarbij voel. En ja, in het museum kun je niet om Van Gogh heen. Van Nuenen en Zundert tot aan Auvers heeft het Kröller Müller de mooiste werken. Mijn kleinzoon van 12 herkende een jaar geleden de Aardappeleters en we keken samen naar de kleuren van het café in Arles. Prachtig moment was dat. Of hij het zich ook nog kan herinneren, weet ik niet. Dat kan haast niet in het actuele geweld van Mbappé en Barcelona en PSG…. Maar dit terzijde.

Voor het eerst in mijn leven, ben ik samen met wie ik ben aan het rustiek kamperen in de Provence. Terwijl het op Oerol regent dat het giet, zitten wij de hele dag in de zon, fietsen we door de wijnvelden en langs de olijfgaarden en zien we de cypressen. We waren in Arles en zagen het café dat Van Gogh schilderde. De kleuren waren nagemaakt en er stond een Mini op het terras. Het café is gesloten. Op het terras ernaast lunchten we. Dat gaf ons toch een mooi beeld. Ook van andere plaatsen waar Van Gogh schilderde. Mooi om te zien. Mooier, indrukwekkender, was het in St. Rémy, de plaats waar Van Gogh in de kliniek was. Je waande je bij tijd en wijle in zijn schilderijen. De olijfgaarden, zijn geestesgesteldheid en ga maar door. Ik was daardoor geroerd. Wat kunnen genieën eenzaam zijn en gek worden. Er was veel zon en ook wind toen we er waren. Precies dat zag ik in zijn schilderijen. Echt een prachtige ervaring.

We zagen zijn klompen, die hij aan had toen hij schilderde en waarmee hij door de velden liep. Ze geven het beeld van een bewogen leven.

14 juni 2024

Berlin

Achterkant van de East side gallery
Achterkant van de Eastside Gallery
Station gesloten van 1961 tot 1989.
Hamburger Bahnhof
Demonstratie bij de Rijksdag
Zomer in Friedrichshain
Monument ter herinnering aan de holocaust.
Oost Berlijn, zoals de DDR het wilde zien. Frankfurter Tor.

Brandenburger Tor
Berlin Hauptbahnhof.

11-13 mei 2024

9 mei 2024

De parade in Moskou: Poetin dreigt met kernwapens. Met wie ik ben en ik zijn op het drielandenpunt van Oekraïne, Belarus en Polen. De vogels fluiten. Het is mooi weer.

Vandaag huurden we een auto en reden van Lublin naar Sobibor. Langs de grenzen van Europa, velden met koolzaad en graan. Een glooiend landschap. Ik moet telkens denken aan de oorlog een paar honderd kilometer verderop. Van die hagen, waar de toppen van de bomen kapot geschoten zijn. Waar in de velden eromheen allemaal inslagen van granaten zijn. Waar drones in schuttersputjes granaten droppen. Ik zag al die filmpjes op internet. Daar heb je tijd voor, wanneer je met pensioen bent.

We kwamen aan in Sobibor. Of nee, de plaats is vijf kilometer verderop. We kwamen bij het vernietigingskamp Sobibor, bij het station waar 19 treinen met 30.000 Nederlanders aankwamen. Niets meer van te zien. Wat we zagen was een indrukwekkend monument. Ik dacht aan de nicht van Leo Lewin, die daar is vermoord en aan de twee mensen bij ons uit de straat die daar het leven hebben gelaten en aan de mensen uit de Ramaer en Bloemendaal, waar mijn moeder werkte en mee op de foto staat. Allemaal dood.

We reden terug. Zullen we Majdanek ook doen? Gedaan.

Gelukkig was er gratis bier in het hotel waar we waren en werd de huurauto daar opgehaald. De zon schijnt. Morgen naar Berlijn.

9 mei 2024

Warschau

Wat moet je schrijven? We waren 40 uur in deze stad. Het is een westerse stad met een goed openbaar vervoer, hoge gebouwen en een ongelofelijke geschiedenis. Wij concentreerden ons op de muziek van Chopin, zij het kort, en de holocaust. Gisteren liepen we door het getto van Warschau naar de Joodse begraafplaats en vandaar naar de oude stad. Nog even naar het parlementsgebouw en dat was het wel. Vandaag nog naar het Polin museum.

Maar de indruk van de begraafplaats is onuitwisbaar. Zoals ook de wandeling door het getto. Het idee dat er na een kilometers lange wandeltocht slechts twee plaatsen over zijn, één van 10 bij 10 en één van 10 bij 20, waar de mensen die daar woonden en in 1942 en 1943 stierven, zijn begraven is onverdraaglijk. Vandaag zagen we in het Polin museum hoe dat werd georganiseerd. Hoe de ‘endlösung der Judefrage’ werd geregeld.

En eigenlijk was het geen nieuws. Ik wist het wel. Maar de totale ontmenselijking, de ontreddering, het systematische, het is niet te bevatten: een glimp van de hel.

8 mei 2024.

4 mei (3)

Vroeger thuis deden we niet zo erg aan 4 mei. Tuurlijk, we waren stil en we keken naar de TV om 8 uur. Het journaal kwam daarna. Mijn familie had zijn eigen herinnering aan de oorlog. Een privé herinnering, waardoor ook ik ben gevormd. Later toen ik de pubertijd ruim voorbij was, kwam ik eens met de trein op 4 mei aan in Ommen om 19:15 uur. In Ommen kwamen in die tijd de treinen altijd om kwart over het uur. Ieder uur weer. Ik herinner me dat ik met een vriend direct door naar de herdenking ging bij het gemeentehuis. We liepen naar de joodse begraafplaats. Ik had dat nog nooit gedaan. Het was een mooie voorjaarsavond. Hoe kon de dood zo dichtbij zijn….

Naarmate de oorlog verder weg was in de tijd, kwam 4 mei voor mij dichterbij. Ik voelde dat ieder jaar opnieuw. Ik kon er eigenlijk niet mee leven. Net als met goede vrijdag en stille zaterdag. Wat een ellende. Ooit kwam ik per ongeluk langs Ravensbrück onderweg van Berlijn naar Stralsund in de voormalige DDR. Ik zei: laten we hier even kijken. Het was net na de val van de muur. Aan de kant van de weg vonden we een bord: Rabota nog wat… Het was Russisch voor : Werk in uitvoering. Wanneer ik Lavrov, de huidige minister van Buitenlandse zaken van Rusland*) of een andere Rus dat woord hoor uitspreken op TV weet ik wat hij bedoelt. Er wordt gewerkt en meestal niet aan het goede. Ik vergeet Ravensbrück nooit meer. Ik leerde dat vrouwen daar vermoord werden, waarom dan ook. Niet te geloven.

Deze dagen maken we ons druk of het protest op de Dam vandaag in Amsterdam door zal klinken tijdens de twee minuten stilte. Of er protesten zijn in verband met de situatie in Gaza. In Gaza neemt Israël op een verschrikkelijke manier wraak voor een pogrom dat op 7 oktober vorig jaar plaatsvond. Het land wil de daders daarvan uitroeien, zodat dit nooit meer gebeurt. Het gebeurt weer, nu vandaag, elke dag overal in de wereld, dat joden worden vervolgd en bespuugd. Zelfs de opening van het Holocaust museum in Amsterdam werd ontheiligd door protesten. De vraag staat centraal: wat is genocide? Is de reactie van Israël in Gaza genocide of zelfbescherming. Voor mij is het het laatste.

Dat zijn ook de ethische dilemma’s die in de Joodse Raad in Amsterdam speelden. Werken we mee en kunnen we wat bereiken door onder protest mee te werken of breken we op. Ik kan niet in Cohen en Asschers voeten staan. Ik bewonder hen, zoals ik ze in de serie van de EO zag dit voorjaar. In Trouw van 3 mei, gisteren, staat de juiste waardering: “Belangrijke kritiek op de serie De Joodse Raad is de afwezigheid van het benoemen van de ambtelijke collaboratie. De Amsterdamse politie hielp bij de razzia’s, de NS legden een stuk spoor aan richting Westerbork.” Ik zeg: veel mensen werkten mee als wisselwachter of hoe dan ook. Allemaal lieten we het gebeuren.

Doen we dat vandaag de dag weer? Wilders gebruikt dagelijks op Twitter de #wegermee. Iets wat voor mij hetzelfde is als deportatie. Ik word er niet goed van.

Maandag gaan we met de trein van Arnhem naar Warschau, vandaar naar Lublin en met de auto naar Sobibor. Daar zal ik stilstaan bij de twee mensen bij mij uit de straat, die daar zijn vergast en bij de nicht van Leo Lewin zomaar iemand, die ik niet ken. Op de terugweg gaan we een paar dagen naar Berlijn, waar de geschiedenis op straat ligt. Ik heb er zin in. In Berlijn ga ik een grote bier drinken op de Häckischer Markt in Berlijn. Ik proost op het leven en de vrijheid, samen met wie ik ben. Met een nieuwe ervaring in mijn rugzak….

4 mei 2024

NB.: Tijdens het schrijven hoorde ik het concert van Neil Young in Het Cow Palace, Los Angelos, 22 oktober 1978.

*) Over Lavrov: het is de vraag of hij nog in functie is. De tijd zal het leren.

Het is weer zo’n dag…

…..dat alles in elkaar past. Ik open de krant en lees dat Richard Serra is overleden. Zeer onder de indruk waren we van zijn werk in het Guggenheim in Bilbao. Nu lees ik dat hij als kind op een scheepswerf een boot te water zag gaan. Ik begrijp zijn schepping nu iets beter.

Prachtig beschrijft ze wat er gebeurde. Ik vroeg me af hoe mijn kinderen dat beleefd hebben. Ook vergelijkt ze de tijd van toen, als veertiger van nu met vandaag. Was vroeger alles beter, denk je haast als ze , vrij vertaald, schrijft: “Het was een periode (eind jaren 90) van ogenschijnlijk eindeloze economische groei en relatieve politieke stabiliteit toen Trump en Poetin nog geen wereldmachten regeerden, klimaatverandering geen crisis leek, corona niet bestond. Pandemieën en oorlogen waren abstract, ver weg in geografie en tijd.”

Met wie ik ben is aan het mantelzorgen en ik draai muziek. Afgelopen zomer waren we naar Placebo in 013 in Tilburg. Prachtige, ook harde muziek. Muziek die misschien niet bij ons past. We waren de oudsten daar. De laatste dagen draai ik hun nummer Meds vaak. Intrigerende muziek. Alison Mosshart speelt mee. Ik ken haar niet en ging haar draaien naar aanleiding van dat nummer. Ik geniet van haar muziek, soms fragiel, soms hard en duidelijk. Op Spotify kun je dan naar radio. De muziek die met haar verbonden is wordt dan “gedraaid”. Soms haar eigen muziek en vaak muziek van anderen. Nu kwam, terwijl ik aardappels schilde, een nummer van Neil Young voorbij, “Hey Hey, My My”, gespeeld door Battleme van “Sons of Anarchy”. Een nummer dat mij in diezelfde jaren 90 moed gaf met zinnen als “It’s better to burn out, than to fade away …” en “Rock and roll wil never die…”

Het is de rauwe werkelijkheid van alle dag waar in ons land de ene volksvertegenwoordiger de andere volksvertegenwoordiger op de bek wil slaan, waar de opening van een museum over de deportatie van 103.000 mensen vestoord wordt door mensen die dat blijkbaar niet begrijpen en waar politici gefinancierd worden om chaos en anarchie te creëren.

Toen, die dag in Bilbao, schuilden in de harde werkelijkheid van beton en staal, gecreëerd door Serra, kinderen. De kinderen zaten in een kring en lieten de omgeving op zich afkomen en zagen elkaar. Een scherper contrast is haast niet denkbaar.

28 maart 2024

Foto’s: “The Matter of Time”, Richard Serra, Guggenheim museum, Bilbao, 6 juni 2023.